Het lijkt alsof de afgelopen weken de gehele wereld op zijn kop staat door (de ernstige gevolgen van) het coronavirus. Grenzen worden gesloten, het vliegverkeer is grotendeels stilgelegd en de belangrijkste kunstbeurs van Europa, The European Fine Art Fair, afgekort TEFAF in Maastricht, sloot zijn deuren eerder dan gepland. Het coronavirus raakt derhalve ook de kunstwereld hard. Toch hebben er zich in de afgelopen weken een paar interessante gebeurtenissen in de kunstwereld voorgedaan. Vandaag behandelen wij de op de TEFAF inbeslaggenomen kunstwerken.

Het belang van de herkomst

Afgelopen week berichtte het NRC dat er twee oudheden in beslag zijn genomen door Politie Limburg en het Team Kunst en Antiekcriminaliteit (Landelijke Eenheid) op de kunstbeurs TEFAF. Het gaat om een Romeins hoofd van Apollo uit de tweede eeuw na Christus en een Egyptische albasten vaas uit de periode 3100 tot 2670 voor Christus. Het Romeinse hoofd had als oudste herkomst (1976) de kunsthandel Palladion Antike Kunst te Bazel. De Egyptische vaas had ‘Europese kunstmarkt, vroege jaren 80’ als oudste herkomst.

Behalve het feit dat een eeuwenoud kunstwerk pas sinds 1976 in de kunstwereld bekend is, lijkt er weinig geks te zitten aan deze herkomsten. Associate professor aan het Institute of Advanced Studies van de Universiteit van Aarhus in Denemarken, Christos Tsirogiannis, ontdekte echter het tegenovergestelde.

Wat in de hele kunstwereld bekend is, maar niet bij de herkomst stond, was dat de eigenaar van Palladion Antike Kunst ene Gianfranco Becchina was, die in 2011 in Rome voor illegale handel in oudheden is veroordeeld. ‘Van de ruim vijfduizend oudheden die bij hem in beslag zijn genomen, is er niet een legaal opgegraven’, zei Tsirogiannis tegen de NRC. De vaas werd door Tsirogiannis herkend  van in beslag genomen foto’s uit een archief van Robin Symes en Christo Michaelides. Dit handelaarsduo staat bekend als spil in de internationale illegale handel in oudheden in de jaren ’70, ’80 en ’90 van de vorige eeuw. De verwachting is derhalve dat beide voorwerpen illegaal, dus zonder goedkeuring van het land van herkomst, zijn opgegraven.

TEFAF en de regelgeving

Blijkens de ‘code of conduct’ van de Tefaf erkent de Tefaf het belang van verschillende nationale en internationale regels omtrent de handel in historische kunstvoorwerpen en verbindt zij zich daar ook aan. De TEFAF heeft zich onder meer verbonden aan artikel 2 van de UNESCO 1970 Convention, waarin is opgenomen dat – grof vertaald en verkort weergegeven – illegale invoer, uitvoer en eigendomsoverdracht van culturele goederen een van de belangrijkste oorzaken is van de verarming van het culturele erfgoed van de landen van herkomst van dergelijke goederen. En dat zij zich eraan verbonden hebben dergelijke praktijken te bestrijden met de middelen waarover zij beschikken, en met name door de oorzaken ervan weg te nemen, de huidige praktijken stop te zetten en door te helpen de nodige herstelmaatregelen te treffen.

Hoewel de TEFAF over de specialisten beschikt – hun keuringscommissies bestaan sinds vorig jaar uit experts in plaats van kunsthandelaren – en zich heeft verbonden aan allerlei internationale verdragen, gaf één van de keurders aan het NRC toe dat er niet gecontroleerd wordt op herkomst of verzamelgeschiedenis. Expert Loeben vertelde het NRC: ‘Daarvoor is geen tijd. In twee dagen onderzoeken we alleen de kwaliteit en echtheid. Zo heb ik een Egyptisch beeldje afgekeurd omdat het vals was. Ik vertrouw de handelaren, allen lid van een internationale organisatie met een code of ethics. Voor mij is daarom een object onschuldig tot zijn schuld is bewezen.’

Juridische gevolgen

Voor de TEFAF is een kunstobject legaal als het een aantoonbare herkomst heeft van vóór 2009. Enigszins naïef lijkt dat wel. Vooral in het geval van de twee voornoemde voorwerpen, waarbij immers minstens grote vraagtekens gesteld hadden moeten worden bij de legaliteit van de opgraving.

Het risico bestaat dat zonder de heer Tsirogiannis de voorwerpen aan een nietsvermoedende koper waren verkocht. Niet ondenkbaar is dat deze koper de voorwerpen op een later moment wilde doorverkopen. En wat nou als blijkt dat de goederen (veel) minder waard zijn, nu de herkomst onzuiver is? Vooral internationale musea hanteren zeer strenge regels bij de aankoop van historische kunstvoorwerpen. Kan deze koper voor zijn verlies de TEFAF aanspreken? Helaas komt de koper bedrogen uit. De TEFAF hanteert in de bezoekersvoorwaarden een helder geformuleerde exoneratiebeding:

“TEFAF shall not be liable in any way for any act or omission attributable to a Participant and/or with respect to the works of art exhibited at the Fair.”  (artikel 2 lid 3 TEFAF General Terms & Conditions for Visitors).

Conclusie

Stelt u naar aanleiding van dit artikel twijfels bij een door u aangeschaft (historisch) kunstvoorwerp? Wilt u weten welke juridische consequenties het aanschaffen van een gestolen of illegaal opgegraven kunstvoorwerp voor u heeft? En wie u voor de door u geleden schade wél aansprakelijk kunt stellen? Schroom dan vooral niet om contact met ons op te nemen. Uw contactpersonen op het gebied van kunstrecht zijn Edgar Mulders en Mariska Kamsteeg. U kunt hen dagelijks bereiken op telefoonnummer 073 – 690 08 88, of stuur hen een e-mail naar info@jba.nl.

Fotocredits: Angie Giovani