Het BNN/VARA-programma Zembla stelt vanavond, donderdag 8 april 2021, om 20.25 uur op NPO 2 de levensgevaarlijke arbeidsomstandigheden van spoorwerkers in dienst van ProRail aan de kaak. Zembla vond uit dat sommige spoorwerkers al zeker tien jaar lang worden blootgesteld aan te hoge concentraties kwartsstof. Kwartsstof is een kankerverwekkende stof en zit in stenen die als ballast onder het spoor liggen voor sterkte en stabiliteit. ProRail zou diverse keren geadviseerd zijn om de stenen te vervangen met exemplaren met minder of helemaal geen kwartsstof. Desalniettemin zijn de arbeidsomstandigheden van sommige spoorwerkers al jarenlang erbarmelijk. “Ik ben niet anders gewend dan alleen maar: stof, stof, stof”, tekent Zembla op uit de mond van een van de betrokken werknemers. Omdat langdurige blootstelling aan kwartsstof uiteindelijk kan leiden tot longkanker, dringt zich de vraag op of ProRail zijn zorgplicht als werkgever heeft geschonden.

Juridisch kader – de hoofdregel
Een werkgever heeft op grond van artikel 7:658 BW de verplichting om de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee zij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Tevens is de werkgever op grond van dit artikel verplicht redelijke maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Dit wordt de zogenoemde zorgplicht van de werkgever genoemd. De zorgplicht van de werkgever gaat zo ver dat van haar zelfs verlangd kan worden dat zij toezicht houdt op de naleving van de door haar gegeven instructies.

Lijdt een werknemer schade in de uitoefening van zijn werkzaamheden, dan is het aan hem om te stellen en (bij betwisting door de werkgever) te bewijzen dat hij die schade heeft opgelopen in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Slaagt de werknemer erin dat bewijs te leveren, dan staat de aansprakelijkheid van de werkgever in beginsel vast, tenzij de werkgever aantoont dat zij aan haar zorgplicht heeft voldaan óf de schade van de werknemer in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Van opzet of bewuste roekeloosheid is in de praktijk echter maar zelden sprake, omdat beide moeilijk te bewijzen zijn door de werkgever.

Omkeringsregel bij beroepsziekten
In het geval van een beroepsziekte kan het voor de werknemer erg moeilijk zijn om aan te tonen dat hij schade heeft geleden in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Vaak komt een beroepsziekte immers pas jaren later aan het licht. Te denken valt aan asbestose of mesothelioom, beroepsziekten die kunnen ontstaan door langdurige blootstelling aan asbest en welke tot wel 35 jaar na blootstelling aan het licht kunnen komen. In dergelijke gevallen kan het bijzonder lastig zijn om aan te tonen dat de schade is ontstaan in de uitoefening van de werkzaamheden. Vanwege deze moeilijkheid wordt de werknemer die plotseling geconfronteerd wordt met een beroepsziekte tegemoet gekomen in de bewijslastverdeling. Dit gebeurt door de arbeidsrechtelijke omkeringsregel, welke is ontwikkeld door de Hoge Raad in het arrest Unilever/Dikmans.

De arbeidsrechtelijke omkeringsregel houdt in dat wanneer een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke omstandigheden én de werknemer ook daadwerkelijk schade aan zijn gezondheid heeft opgelopen, het door de werknemer te bewijzen oorzakelijk verband tussen de werkzaamheden en die schade in beginsel wordt aangenomen indien de werkgever heeft nagelaten de maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer dergelijke schade lijdt. De omkeringsregel behelst dus het vermoeden dat een beroepsziekte van de werknemer is veroorzaakt door de omstandigheden waarin hij zijn werkzaamheden heeft verricht.

Resumerend rust in het geval van een beroepsziekte op de werknemer het bewijs dat:
– hij is blootgesteld aan voor de gezondheid schadelijke factoren;
– en deze factoren zijn klachten kúnnen veroorzaken.

Het vermoeden dat een beroepsziekte van de werknemer is veroorzaakt in de uitoefening van de werkzaamheden, bestaat evenwel niet in het geval het verband tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden te onzeker of te onbepaald is.

Reactie ProRail
ProRail heeft desgevraagd aan de NOS laten weten dat het bedrijf na vragen van Zembla heeft geconstateerd dat de regelgeving rond het dragen van stofmaskers niet altijd wordt nageleefd. “Dat moet echt beter. Wij en de spooraannemers hebben dat opnieuw onder de aandacht gebracht bij de spoorwerkers en we blijven dat doen”, aldus een ProRail-woordvoerder. ProRail benadrukt verder dat spoorwerkgevers geen gezondheidsrisico lopen zolang zij zich houden aan opgestelde regels, zoals het dragen van een stofmasker als de werkzaamheden dat voorschrijven. Het bedrijf probeert ook om de stenen op afstand te lossen, zodat minder spoorwerkers blootstelling riskeren, zo tekent de NOS op.

Conclusie
Inspecteur-generaal Marc Kuipers van de Inspectie SZW (de voormalige Arbeidsinspectie) heeft inmiddels aan Zembla laten weten dat er een onderzoek komt naar de kwestie. Gezien de informatie die door Zembla op tafel is gekregen, kan men echter reeds nu vraagtekens plaatsen bij de arbeidsomstandigheden van de spoorwerkers in dienst van ProRail. Spoorwerkers die een beroepsziekte ontwikkeld hebben of in de toekomst zullen ontwikkelen (zoals longkanker), hoeven in beginsel dankzij de omkeringsregel alleen te bewijzen dát zij zijn blootgesteld aan de kwartsstof en dat deze blootstelling de beroepsziekte kán veroorzaken. Dat laatste lijkt gezien de onthullingen van Zembla geen onoverkomelijke drempel, waardoor een aansprakelijkheidsclaim jegens ProRail succesvol kan zijn.

Jeroen Bosch Advocaten is gespecialiseerd in beroepsziekten en staat slachtoffers van beroepsziekten al jarenlang bij. Bent u blootgesteld aan de te hoge concentraties kwartsstof en wilt u weten wat uw rechten zijn? Twijfel niet en neem contact op met een van onze advocaten.